Ισαβέλλα

I

(Isabella). Όνομα βασιλισσών της Ισπανίας.

1. Ι. η Καθολική (Μαντριγκάλ ντε Λας Άτλας Τόρες 1451 – Μεντίνα ντελ Κάμπο 1504). Βασίλισσα της Καστίλης (1474-1504). Κόρη του βασιλιά Ιωάννη B’ της Καστίλης και της δεύτερης συζύγου του, Ισαβέλλας της Πορτογαλίας. Μετά τον θάνατο του ετεροθαλούς αδελφού της Αλφόνσου, ανακηρύχθηκε διάδοχος του θρόνου (1468) αντί της Ιωάννας Μπελτρανέχα, κόρης του άλλου αδελφού της, Ερρίκου Δ’, του λεγόμενου Ανίσχυρου. Στην πραγματικότητα, η σύζυγος του Ερρίκου, Ιωάννα της Πορτογαλίας, είχε αποκτήσει αυτό το παιδί με τον ευνοούμενό της, Μπελτράν ντε Λα Κουέβα. Τον επόμενο χρόνο η I. παντρεύτηκε τον Φερδινάνδο της Aραγονίας, αλλά αναγκάστηκε να αγωνιστεί σκληρά εναντίον της αποφασιστικής αντίδρασης του Ερρίκου Δ’, ο οποίος τη θεώρησε επαναστάτρια και ανακήρυξε νόμιμη κληρονόμο την υποτιθέμενη κόρη του, Ιωάννα Μπελτρανέχα. Μετά τον θάνατο του Ερρίκου η Ι. συνέχισε τον αγώνα της, αυτή τη φορά εναντίον της αντίδρασης της Ιωάννας και του Αλφόνσου Ε’ της Πορτογαλίας. Η ειρήνη αποκαταστάθηκε με την επικράτηση της Ι. το 1479, τη χρονιά που ο Φερδινάνδος έγινε βασιλιάς της Αραγονίας. Με την ανεπίσημη συνένωση των δύο θρόνων, οι δύο σύζυγοι έθεσαν τις βάσεις για το ενωμένο ισπανικό βασίλειο. Η από κοινού βασιλεία τους χαρακτηρίστηκε από σειρά νικηφόρων κατακτητικών πολέμων. Στην Ι. οφείλεται κατά μεγάλο μέρος η κατάκτηση της Γρενάδα, τελευταίου προμαχώνα των Αράβων στην Ισπανία, και οι κατοπινές εκστρατείες στην Αφρική, καθώς και η σταθεροποίηση της βασιλικής εξουσίας εναντίον της ανυπότακτης αριστοκρατίας της Καστίλης. Συνέβαλε επίσης στο να δοθεί βοήθεια στον Χριστόφορο Κολόμβο για την αποστολή στον Ατλαντικό, γεγονός που οδήγησε στην ανακάλυψη της Αμερικής. Μαζί με τον Φερδινάνδο ίδρυσαν την ισπανική Ιερά Εξέταση.

2. Ι. Β’ των Βουρβόνων(Μαδρίτη 1830 – Παρίσι 1904). Βασίλισσα της Ισπανίας (1833-68). Κόρη του Φερδινάνδου Ζ’ και της τέταρτης συζύγου του, Μαρίας Χριστίνας της Νάπολης, διαδέχτηκε τον πατέρα της (1833), σύμφωνα με το διάταγμα «πραγματικής κύρωσης» που είχε εκδώσει ο ίδιος κατά τη γέννησή της, και παρέμεινε στον θρόνο, υπό την αντιβασιλεία αρχικά της μητέρας της, έως το 1840, και στη συνέχεια του στρατηγού Επαρτέρο, έως το 1843, οπότε ανακηρύχθηκε ενήλικη. Εναντίον της κινήθηκε ο θείος της δον Κάρλος, προκαλώντας τον πρώτο καρλιστικό πόλεμο, ο οποίος έληξε το 1849 με νίκη της Ι. Το 1867 όμως ξέσπασε νέα επανάσταση, η οποία την ανάγκασε να φύγει στη Γαλλία (1968). Οι στρατιωτικοί που ανέλαβαν την προσωρινή κυβέρνηση την κήρυξαν έκπτωτη από τον θρόνο στις 30 Σεπτεμβρίου 1868. Το 1870 η Ι. παραιτήθηκε υπέρ του γιου της Αλφόνσου ΙΒ’.3. Ι. Φαρνέζε. Βλ. λ. Ελισάβετ. Όνομα αυτοκρατειρών, βασιλισσών και πριγκιπισσών της Ευρώπης (6.).

Η βασίλισσα της Καστίλης, Ισαβέλλα η Καθολική, και ο βασιλιάς Φερδινάνδος, σε ξυλογραφία της εποχής.

II

(Isabella, Κρακοβία 1519 – 1559). Βασίλισσα της Ουγγαρίας. Κόρη του βασιλιά της Πολωνίας Σιγισμούνδου και της Μπόνα Σφόρτσα, το 1539 παντρεύτηκε τον Ιωάννη Ζαπόλια, βασιλιά της Ουγγαρίας, μετά τον θάνατο του οποίου ανέλαβε τη διοίκηση του ανατολικού τμήματος της χώρας εκπροσωπώντας τον γιο τους Ιωάννη Σιγισμόνδο.

III

(Isabella, 1410 – 1453). Βασίλισσα της Σικελίας, δούκισσα του Ανζού και της Λορένης. Παντρεύτηκε τον κόμη της Προβηγκίας Ρενέ του Ανζού (1419), στα χέρια του οποίου περιήλθε αργότερα και το βασίλειο των δύο Σικελιών. Η κόρη τους Μαργαρίτα παντρεύτηκε το 1445 τον βασιλιά της Αγγλίας Ερρίκο ΣT’.

IV

(Isabel, Βραζιλία 1846 – Γαλλία 1921). Βραζιλιανή πριγκίπισσα. Κόρη του αυτοκράτορα Πέτρου B’, παντρεύτηκε τον Λουδοβίκο Γκαστόν της Ορλεάνης (1864). Η Ι. διετέλεσε τρεις φορές αντιβασίλισσα της Βραζιλίας, αντικαθιστώντας τον πατέρα της. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας αντιβασιλείας της (1886-89), υπέγραψε διάταγμα για την απελευθέρωση των δούλων χωρίς αποζημίωση στους ιδιοκτήτες τους. Αυτό προκάλεσε την αντίδραση των τελευταίων και την επανάσταση του 1889, η οποία οδήγησε στην κατάργηση της αυτοκρατορικής διακυβέρνησης. Η Ι. με την οικογένειά της ακολούθησε τον πατέρα της στο Παρίσι, όπου και έμεινε για το υπόλοιπο της ζωής της.

V

(Isabel). Ηφαιστειογενές νησί (5.827 τ. χλμ.) του Ειρηνικού ωκεανού, το μεγαλύτερο από τα Γκαλαπάγκος, στο αρχιπέλαγος του Κολόν, στο δυτικό τμήμα του νησιωτικού συμπλέγματος. Ονομάζεται και Αλμπεμάρλε. Από το βόρειο άκρο του νησιού διέρχεται ο Ισημερινός (γεωγραφικό μήκος 91° 38 Δ). Οι κάτοικοί του ασχολούνται με την κτηνοτροφία, την καλλιέργεια της πατάτας, των δημητριακών και των εσπεριδοειδών, καθώς και με την αλιεία.

Μέλη της οικολογικής οργάνωσης «Ίδρυμα Καρόλου Δαρβίνου» συμμετέχουν στην προσπάθεια καθαρισμού των θαλάσσιων υδάτων ανοιχτά του νησιού Ισαβέλλα, από μεγάλη πετρελαιοκηλίδα, τον Ιούλιου του 2002 (φωτ. ΑΠΕ).

VI

(Isabella, Παρίσι 1296 – Χέρτφορντ 1358). Βασίλισσα της Αγγλίας. Κόρη του Φιλίππου του Ωραίου και της Ιωάννας της Ναβάρα, παντρεύτηκε τον Εδουάρδο Β’ της Αγγλίας (1308), δίνοντάς του ως προίκα την Ακουιτανία. Όταν ο σύζυγός της έγινε όργανο του Ούγου, του γνωστού με το όνομα Ντισπένσερ, ο οποίος από το 1318 ήταν ο πραγματικός κυβερνήτης της χώρας, η Ι. κατέφυγε (1325) στην αυλή του αδελφού της Καρόλου Δ’ της Γαλλίας και, αφού έγινε ερωμένη του επαναστάτη Ρότζερ Μόρτιμερ, οργάνωσε μαζί του συνωμοσία εναντίον του Εδουάρδου. Τον Σεπτέμβριο του επόμενου έτους, με στρατό που διέθεσε ο κόμης του Ενό, αποτελούμενο κυρίως από Φλαμανδούς μισθοφόρους και Άγγλους φυγάδες, αποβιβάστηκε στο Έσεξ, ενώ οι βαρόνοι της Αγγλίας επαναστάτησαν εναντίον του βασιλιά και του ευνοουμένου του. Ο Εδουάρδος νικήθηκε, κηρύχθηκε έκπτωτος και τελικά δολοφονήθηκε στον πύργο του Μπέρκλεϊ με διαταγή της Ι., ενώ ο Ντισπένσερ εκτελέστηκε μαζί με τον γιο του. Στη συνέχεια η Ι., αφού ανακήρυξε βασιλιά τον νεαρό γιο της Εδουάρδο Γ’, ανέλαβε την αντιβασιλεία και κυβέρνησε μαζί με τον εραστή της. Αλλά ο τρόπος που διοικούσαν και οι δύο προκάλεσε γρήγορα πολύ μεγάλη δυσαρέσκεια και ο ίδιος ο Εδουάρδος Γ’, μόλις ενηλικιώθηκε, διέταξε την εκτέλεση του Μόρτιμερ και έκλεισε τη μητέρα του στον πύργο του Ρίζιγκ, κοντά στο Χέρτφορντ, όπου έπειτα από λίγο πέθανε.

Η Ισαβέλλα (της Γαλλίας), βασίλισσα της Αγγλίας, σε μεσαιωνική μικρογραφία (Εθνική Βιβλιοθήκη, Παρίσι).